جیۆتەکنیک

ژێرخانەکان بە کۆمەڵێک سیستەم و خزمەتگوزاری دەوترێت کە بنەمای پێویست بۆ ئەنجامدانی سەرکەوتووانەی چالاکییەکان لە وڵاتێک یان ناوچەیەکدا دەستەبەر دەکەن. زۆربەی ژێرخانەکان وەک ڕێگاوبان، هێڵی شەمەندەفەر، پرد و تونێل لە جۆری فیزیکین کە لە ژیانی ڕۆژانەماندا چەندین جار بەکاریدەهێنین. هەروەها ئەم ژێرخانانە بۆ تۆڕی دامەزراوە نێژراوەکان وەک هێڵەکانی کارەبا و پەیوەندی، بۆری ئاو و گاز، ئاوەڕۆ و ئاوەڕۆی پیسیش فراوان دەبێت. ئەم جۆرە ژێرخانانە عادەتەن کەمتر بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەکاردەهێنرێن و لە چاوی ئێمە شاراوەن.

ژێرخانەکان لە لایەکەوە بڕبڕەی پشتی ئابوورییە مۆدێرنەکان پێکدەهێنن و لە لایەکی ترەوە وەک تۆڕێکی موولوولەیی پەیوەندی نێوان بەشە جیاوازەکان ئاسان دەکەن. وەبەرهێنان لە ژێرخاندا دەبێتە هۆی گەشەی ئابووری و یەکێکە لە پێوەرەکانی پەرەپێدان دادەندرێت. بەشێک لە لێکۆڵینەوە تەکنیکییەکانی پەرەپێدانی ژێرخان و هەروەها پاراستن و چاودێری دروستییان بە یارمەتی ئامێرەکانی جیۆفیزیک ئەنجام دەدرێت. ئامێرەکانی جیۆفیزیک هەمیشە وەک ئامرازێکی پێویست لە لێکۆڵینەوەی پێکهاتەکان و پاراستنیاندا هەژمار دەکرێن.

ئامێری جیۆفیزیکی جیاواز هەن کە دەتوانرێت بۆ لێکۆڵینەوە و پشکنینی ژێرخانەکان بەکاربهێنرێن. لێکۆڵینەوە جیۆفیزیکییەکان زانیاری پێکهاتەیی لە ئاستی بچووک یان گەورە سەبارەت بە زەوی و تایبەتمەندییە جیۆتەکنیکییەکانی پێشکەش دەکەن. یەکێک لە سوودە سەرەتاییەکانی لێکۆڵینەوە جیۆفیزیکییەکان ئەوەیە کە دەتوانرێت زانیاری بۆ قەبارەیەکی بەرفراوانی زەوی و نەک تەنها یەک خاڵ بەدەست بهێنرێت. بە بەراورد لەگەڵ کون کردن، ڕێگاکانی جیۆفیزیکی ڕێگای نا-وێرانکەرن کە دەتوانن زانیاری بەنرخ لە ماوەیەکی کەمتردا بە بەراورد بە ڕێگاکانی تر دابین بکەن.

لە نێوان ڕێگا جیاوازەکانی جیۆفیزیکی، سێ ڕێگای لەرزەنگاری، جیۆڕادار و جیۆئەلەکتەریک لە لێکۆڵینەوە جیۆتەکنیکییەکاندا زیاتر بەکاردەهێنرێن. ڕێگاکانی تری جیۆفیزیک وەک ماگنێتۆمیتەری، کارۆموگناتیسی و گرانی سنجی بە دەگمەن بەکاردەهێنرێن. جۆری ئەرک و ئامانجە لێکۆڵینەوە لێکراوەکان دیاریکەری ڕێگا و هەروەها ئامێری بەکارهێنراو دەبێت. بۆ چارەسەرکردنی هەندێک ئەرک و دەستڕاگەیشتن بە ئامانجە مەبەستدارەکان، بەکارهێنانی چەند ڕێگایەک و تێکەڵکردنی ئەنجامەکانیان ناچارە. بەکارهێنانی تێکەڵەی چەند ڕێگایەکی جیۆفیزیکی بە شێوەیەکی هاوکات، عادەتەن باشتربوونی وردبینی لەگەڵ خۆی دەهێنێت.

بەکارهێنانی ڕێگای لەرزەنگاری لە لێکۆڵینەوە جیۆتەکنیکییەکاندا:

ئەمڕۆ ڕێگای لەرزەنگاری بووەتە تاقیکردنەوەیەکی ستاندارد بۆ هەندێک لە لێکۆڵینەوە جیۆتەکنیکییەکان و پێویستە ئەم تاقیکردنەوەیە ئەنجام بدرێت. بۆ نموونە، دیاریکردنی جۆری خاک بە لێکۆڵینەوەی لرزەنگاری لەسەر بنەمای “ئاییننامەی دیزاینی بیناکان بەرامبەر بوومەلەرزە، ستاندارد ٢٨٠٠” لە زۆر حاڵەتدا پێویستە. تاقیکردنەوەی لەرزەنگاری ناو-بیر و هەروەها تاقیکردنەوەی لەرزەنگاری ڕووکەش بە ڕێگای MASW (Multichannel Analysis of Surface Waves) وەک ڕێگایەکی ستاندارد بۆ دیاریکردنی جۆری خاک بە فراوانی بەکاردەهێنرێن. هەروەها ڕێگای لەرزەنگاری بۆ لێکۆڵینەوەی ناسینەوەی گسل، لێکۆڵینەوەی پێکهاتەکان، جیاکردنەوەی چینەکانی خاک، ناسینەوەی بۆشاییەکان و هتد لە تێکەڵکردن لەگەڵ ڕێگاکانی تری جیۆفیزیک بە شێوەیەکی تێکەڵکراو بەکاردەهێنرێت. هەروەها دوای دروستکردنی پێکهاتەیەک، فاکتەری جیاواز دەتوانن کاریگەری لەسەر تەندروستی ئەو پێکهاتەیە هەبێت. یەکێک لەو حاڵەتانەی کە دەتوانێت زیان بە ژێرخانەکان و پێکهاتەکان بگەیەنێت، لەرینەوە و هەژانەکانی ناشی لە چالاکییەکانی ژینگەی دەوروبەرە. لەرینەوەی ناشی لە تێپەڕبوونی میترۆ، تەقینەوە کۆنترۆڵکراوەکان و چالاکییەکانی بیناسازی وەک لێدانی تونێل دەتوانن کاریگەری لەسەر تەندروستی پێکهاتەیەک هەبێت. ئەم بابەتە بۆ پاراستنی بینا مێژووییەکان دوو ئەوەندە گرنگترە. ئامێرەکانی لەرزەنگاری یارمەتی شارەزایان دەدات تا بتوانن توندی شەپۆلی لەرزی لە شوێنی ئەم پێکهاتانەدا پێوانە بکەن و کاریگەرییەکەی لێکۆڵینەوە بکەن.

ئامێری لەرزەنگاری جیاواز هەن کە دەتوانرێن بۆ ئامانجی چالاکییەکانی لەرزی ناو-بیر و ڕووکەش بەکاربهێنرێن. ئەم ئامێرانە پارامەتری جیاوازیان هەیە کە بە پشت بەستن بە ئامانجەکانی لێکۆڵینەوە دەتوانرێن هەڵبژێردرێن و بەکاربهێنرێن.

بەکارهێنانی ڕێگای جیۆئەلەکتەریک لە لێکۆڵینەوە جیۆتەکنیکییەکاندا:

ڕێگای جیۆئەلەکتەریک لەسەر بنەمای پێوانەکردنی بەرگری کارەبایی خاک بنیات نراوە. تایبەتمەندییەکانی کە دەبنە هۆی گۆڕانکاری لە بەرگری کارەبایی خاکدا، دەتوانرێن بەم ڕێگایە لێکۆڵینەوە و ناسینەوەیان لەسەر بکرێت. دڵنیابوون لە نەبوونی دیاردە زیانبەخش و نەخوازراوەکان وەک بۆشایی و گسل، هەروەها ناسینەوەی چینەکانی پڕ لە ئاو یان چینەکانی سست، لەو بابەتانەن کە پێش دروستکردنی پێکهاتەکان دەبێت لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکرێت. پشکنینی نادروست دەتوانێت لە داهاتوودا زیانێکی زۆر و خەسارێکی زۆر بە دوای خۆیدا بهێنێت. دەستنیشانکردنی گسل یان بۆشاییەکان لە ڕێڕەوی تونێلەکان یان لە ژێر پێکهاتەکاندا دەبێت لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکرێت تا لە کاتی بوونیان ڕێوشوێنی پێویست بگیرێتەبەر. هەروەها زانیاری لەسەر بوونی چینەکانی پڕ لە ئاو یان چینەکانی سست پێش دروستکردنی بینا ناچارە. ڕێگای جیۆئەلەکتەریک ئامرازێکی کارایە لە لێکۆڵینەوە و ناسینەوەی دیاردەکانی سەرەوە. بە بەکارهێنانی ئەم ڕێگایە زانیاری بەنرخ لەسەر بۆشاییەکان، گسلەکان، ئاستی ئاوی ژێرزەوی، چینەکانی سست و هەروەها قووڵایی بەردی بنەڕەت بەدەست دەهێنرێت. ئامێری جیۆئەلەکتەریکی جیاواز بۆ ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە جیۆئەلەکتەریکییەکان دروست کراون و شارەزایان دەتوانن بۆ جێبەجێکردنی لێکۆڵینەوەکان بەکاریان بهێنن. ئەم ڕێگایە بۆ دیاریکردنی ڕێژەی داخورانی خاک و دیاریکردنی باشترین شوێن بۆ بیری زەوی (چاه ارت)یش بەکاردەهێنرێت. دیاریکردنی ڕێژەی داخورانی خاک یەکێکە لە تاقیکردنەوە ناچارەکان لە شوێنی نێژرانی بۆرییەکانی گواستنەوەی ئاو، نەوت و گازدا.

بەکارهێنانی ڕێگای جیۆڕادار لە لێکۆڵینەوە جیۆتەکنیکییەکاندا:

جگە لە لێکۆڵینەوەکانی پێش دروستکردنی بینا ئەنجام دەدرێن، دوای دروستکردنیش هەمیشە چاودێریکردن و چاککردنەوەی لە چالاکییەکانە کە دەبێت ئەنجام بدرێت. هەڵسەنگاندنی ڕەفتار و لێکۆڵینەوە بۆ دڵنیابوون لە تەندروستی پێکهاتە و جێبەجێکردنی دروستی تاقیکردنەوەکانە کە دوای دروستکردنی بینا لەلایەن شارەزایانەوە گرنگی پێدەدرێت و بە شێوەیەکی پچڕپچڕ ئەنجام دەدرێت. ڕێگای جیۆڕادار کە لەسەر بنەمای ناردن و وەرگرتنی شەپۆلی کارۆموگناتیسی بنیات نراوە، وەک ڕێگایەکی جیۆفیزیکی نا-وێرانکەر بە فراوانی لە لێکۆڵینەوە جیۆتەکنیکییەکاندا، هەم پێش و هەم دوای دروستکردنی پێکهاتە بەکاردەهێنرێت. ئەم ڕێگایە بۆ ناسینەوەی کونج و کەناڵە نێژراوەکان لە تێکەڵکردن لەگەڵ ڕێگاکانی جیۆئەلەکتەریک و لەرزەنگاریدا بەکاردەهێنرێت. هەروەها لە پێکهاتە دروستکراوەکاندا کە بەهۆی سنوورداریی ژینگەیی توانای جێبەجێکردنی ڕێگای جیۆئەلەکتەریک و لەرزەنگاری نییە، ئەم ڕێگایە جێبەجێ دەکرێت و هێشتا کاریگەری دەبێت.

ڕێگای جیۆڕادار بە بەراورد لەگەڵ ڕێگاکانی تر سنووردارێتی کارگێڕیی کەمتر و خێرایی ئەنجامدانی زیاتری هەیە و بەم هۆیەشەوە بەکارهێنانی ڕۆژ بە ڕۆژ لە فراوانبووندایە. لە گرنگترین بەکارهێنانەکانی ئەم ڕێگایە دەتوانین ئاماژە بە سکانکردنی ڕێگا، سکانکردنی تێکەڵگەی فڕۆکەخانە، سکانکردنی هێڵی شەمەندەفەر، لێکۆڵینەوەی کۆنکرێت، لێکۆڵینەوەی تونێل و قەدی پێکهاتەکان بکەین. ئامێری جیۆڕاداری جۆراوجۆر بە تایبەتمەندی جیاوازەوە بۆ بەکارهێنانە جیۆتەکنیکییەکان دیزاین و دروست کراون.